Γνωστός όχι μόνο στην πατρίδα του, τη Βουλγαρία, αλλά και παγκοσμίως ο πολύπλευρος συγγραφέας Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ είναι μάλλον άγνωστος στην Ελλάδα. Μόνο με τις μεταφράσεις κάποιων ποιημάτων του έχουμε έλθει σε επαφή με ένα δυναμικό ταλέντο, που εδώ και κάποια χρόνια παράγει ένα βαρυσήμαντο, θα μπορούσε να πει κανείς έργο, παρά το σχετικά νεαρό της ηλικίας του (ο Γκ. έχει γεννηθεί το 1968).
Από την παρακάτω συνέντευξη μπορεί να εξάγει όποιος δεν γνωρίζει τη γραφή του Γκ. πλευρές ενός κινητικού δημιουργού, που έχει δεχθεί (και αξιοποιήσει στο έπακρον) πολλές επιρροές από την ευρωπαϊκή και λατινοαμερικανική λογοτεχνία.
Ας πούμε η παρουσία του Μπόρχες σε αυτή την ενιαία σύλληψη/ συναίρεση έμβιου και άβιου κόσμου είναι εμφανής, όπως και στην κυκλοφορία του στοιχείου της μελαγχολίας στη δραματουργία του Γκ. εύκολα διακρίνει κανείς την επίδραση της δυτικοευρωπαϊκής ποιητικής.
Όπως και να έχουν τα πράγματα από τις λίγες γνώσεις που έχει ο υπογραφόμενος γύρω από το έργο του Γκ. και εξ όσων διαβάζει σε κριτικές γι’ αυτό το «βουλγαρικό φαινόμενο», καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν έχει να κάνει με ένα εκλεκτικίστικο πνεύμα. Πράγμα που σημαίνει ότι ο συγγραφέας μας δεν συλλέγει «καρπούς» τρίτων αλλά αφομοιώνει δημιουργικά τα δάνεια, αρθρώνοντας το δικό του λόγο.
Τ.Γ.
Παιδική ηλικία, τόπος αθανασίας
του Τομάζο ντι Φραντζέσκο
Σε μία Σόφια τυλιγμένη στο άρωμα της φιλύρας που την διαπερνά και την κυκλώνει από παντού, υγρή ακόμα από μια πρόσφατη βροχή αλλά τώρα ηλιόλουστη και καλοκαιρινή, με πορείες διαμαρτυρίας στους κεντρικούς δρόμους της κατά της κυβερνητικής διαφθοράς, συναντήσαμε τον Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, τον σημαντικότερο και πολλά υποσχόμενο Βούλγαρο συγγραφέα.
Ο Γκοσποντίνοφ γεννημένος το 1968, ξεκίνησε τη συγγραφική του δραστηριότητα ως νεωτεριστής και εκλεπτυσμένος ποιητής, ενώ σήμερα θεωρείται (εκτός των άλλων) πεζογράφος – αποκάλυψη στη χώρα του και έχει πλέον μεταφραστεί σε 19 γλώσσες στο εξωτερικό. Το πρώτο του μυθιστόρημα το Φυσικό μυθιστόρημα (2007) ακολούθησε μια σειρά διηγημάτων … και άλλες ιστορίες (2008). Μαζί του θα μιλήσουμε για το έργο του Φυσική της μελαγχολίας. Στα βουλγαρικά η λέξη tagataέχει πολλές έννοιες, όπως «λύπη», «μελαγχολία», «άγχος», «νοσταλγία», και έχει σχεδόν την ίδια σημασία με το “spleen”. Άρα αυτή η τελευταία είναι η πιο σωστή λέξη για να περιγράψει κανείς την ουσιαστική υποτροπή μιας παραδειγματικής ενδιάθετης ενσυναίσθησης[1], εκείνης του ήρωα του μυθιστορήματος, ο οποίος παίρνει μέρος σε ιστορίες ανθρώπων και φυτών. Σε ένα ταξίδι το οποίο κατ’ ευφημισμόν αποκαλούμε «μυθιστόρημα», μέσα σε ένα λαβύρινθο από γεγονότα αληθινά και σουρεαλιστικά, επινοημένα, παρελθοντικά και μελλοντολογικά μαζί. Χαρακτηριστική στην αρχή της αφήγησης η έκφραση «εγώ είμαστε» ενώ προς το τέλος κυριαρχεί το «εμείς ήμασταν». Ένα συλλογικό εγώ λοιπόν, το οποίο δεν βρίσκει ησυχία, απελπισμένο στην αναζήτηση των Μινώταυρων που είναι φυλακισμένοι μέσα στον καθένα μας από την περίοδο της ξεχασμένης παιδικής ηλικίας. Ο Γκοσποντίνοφ δεν αντιγράφει τον μύθο, δεν τον χρησιμοποιεί «ιδεολογικά» και τον μολύνει στην επαφή του με το σύγχρονο κόσμο, τον υποτάσσει για να τον μεταφέρει στο παρόν, βρίσκοντας αναλογίες στην καθημερινότητα.
(…) Με κάποια πονηριά, με την παθιασμένη και θαυματουργή σφραγίδα της παιδικής μνήμης, εφάπτεται της τραγικοκωμικής σάτιρας περιγράφοντας την ερωτική μύηση του ήρωα, που συνδέεται παραδόξως με δραματικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, όπως με το θάνατο διαφόρων Γενικών Γραμματέων του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος ή ακόμα και με το ατύχημα του Τσέρνομπιλ.
Τομάζο Ντι Φραντσέσκο: Ποιός είναι ο ήρωας του μυθιστορήματος ο οποίος για να αφηγηθεί χρησιμοποιεί την έκφραση «εγώ είμαστε», «εγώ ήμασταν»;
Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ: Ο ήρωας είναι μια φωνή που μιλάει μέσω της ενσυναίσθησης για λογαριασμό όλων όσων υποφέρουν και έχουν εγκαταλειφθεί. Από τον Μινώταυρο, μέχρι ένα παιδάκι το οποίο γεννιέται την δεκαετία του ΄70 στον 20ο αιώνα. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να περιγράψει μια σύντομη ιστορία, όχι απλά του ανθρώπου, αλλά όλων των ζωντανών όντων, της ζωντανής φύσης. Για μένα ό,τι υποφέρει είναι ζωντανό. Αυτή είναι η ιστορία του Μινώταυρου του 20ου αιώνα. Αλλά είναι επίσης και η απόκρυφή ιστορία του ζώου- Μινώταυρου, γι’ αυτό θέλω η ιστορία μου να είναι αντί – ανθρωποκεντρική.
Τ. Ντ. Φρ.: Γιατί ο ήρωας αποφασίζει να εκπροσωπήσει όλο το ζωικό βασίλειο; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η ενσυναίσθηση είναι μετωνυμία της γραφής και συγχρόνως μόλυνση, καταδίκη;
Γκ. Γκ.: Όταν ξεκίνησα να γράφω το μυθιστόρημα δεν γνώριζα ολόκληρη την ιστορία, αλλά ήξερα ότι για μένα ήταν σημαντικό να γράψω για την ενσυναίσθηση, για την είσοδο του άλλου στις ζωές και τις συνειδήσεις. Έχω διαβάσει πολλή λογοτεχνία πάνω στο θέμα της ενσυναίσθησης και ανακάλυψα πράγματα που γνώριζα όταν ήμουν παιδί και είχα ξεχάσει: ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ενσυναισθησιακός μεταξύ 7 και 12 ετών. Διότι τότε είναι βασικά αθάνατος και μπορεί να βυθιστεί σε οποιαδήποτε ιστορία, επικοινωνώντας με κάθε ιστορία μέσα από το σώμα του. Για μένα αυτή είναι η συντομότερη περιγραφή της ενσυναίσθησης: η ιδιότητα του να νιώθεις τις ιστορίες μέσα στο ίδιο σου σώμα.
Ο Μπόρχες μιλώντας για την αγάπη λέει ότι ο έρωτας για μια γυναίκα εκφράζεται με πόνο σε όλο σου το σώμα. Πρόκειται για κάτι που ανακαλύφτηκε πρόσφατα από την επιστήμη, ότι δηλαδή ακόμα και τα ζώα διαθέτουν ενσυναίσθηση. Γενικά, όλα τα ζωντανά όντα. Πιστεύω ότι ζούμε μια εποχή απώλειας της ενσυναίσθησης. Αυτά είναι τα τρία αίτια που με ώθησαν να θεωρήσω χρήσιμη την εισαγωγή της ενσυναίσθησης στο κείμενό μου.
Τ. Ντ. Φρ.: Πώς χρησιμοποιείτε τον μύθο; Στο η Φυσική της μελαγχολίας ο μύθος διαλύεται και τα σύμβολά του ερμηνεύονται μέσα από τη φυσιολογία. Έτσι, ο Μινώταυρος βρίσκεται μέσα μας, είναι το εγκαταλελειμμένο παιδάκι το οποίο είμαστε ή μπορούσαμε να είχαμε υπάρξει, ο παραμορφωμένος που τον απαρνούνται, ο απόβλητος…
Γκ. Γκ.: Εγώ θέλω να εξάγω το ανθρώπινο από το μύθο, να δω το ανθρώπινο στοιχείο που συμπεριλαμβάνει κάθε μυθολογία. Για μένα η ανθρώπινη ιστορία του μύθου του Μινώταυρου είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που μας δίνουν οι συνήθεις ερμηνείες. Δεν είναι τυχαίο ότι ζήτησα για το εξώφυλλο του βιβλίου την αναπαραγωγή μιας εικόνας από ένα ετρουσκικό βάζο το οποίο είχε βρεθεί στο Βούλτσι, όπου φαίνεται πολύ καλά η Πασιφάη να κρατάει στην αγκαλιά της τον Μινώταυρο σε παιδική ηλικία. Μια εκπληκτική επιβεβαίωση. Και αυτή η ιστορία είναι ανάλογη και με την ίδια έννοια και αξία του εγκαταλελειμμένου στο μύλο παιδιού, ο παππούς μου στο μυθιστόρημα. Για μένα ο μύθος του Μινώταυρου είναι σημαντικός ως μύθος της εγκατάλειψης, όχι ως μύθος του τερατώδους.
Τ. Ντ. Φρ.: Στο μυθιστόρημα προτείνετε καταλόγους: πόλεων, επαγγελμάτων. Γιατί επιλέξατε αυτή τη φόρμα που μας φέρνει στη μνήμη την Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών του Ντανίλο Κις;
Γκ. Γκ.: Η καταλογογράφηση είναι για μένα ένας σημαντικός τύπος αφήγησης διότι είναι αντί – αποκαλυπτικός. Όταν κάποιος βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού και πρέπει να φύγει, να αφήσει τη χώρα του ή όπως ο Νώε να εγκαταλείψει τη Γη της Επαγγελίας λόγω ενός κατακλυσμού, κάνει απογραφή όλων των καθαρών και όλων των μη καθαρών ζώων. Όταν φεύγεις από το σπίτι καταγράφεις όλα τα σημαντικά αντικείμενα που μπορείς να πάρεις μαζί σου. Είναι σαν να αποτυπώνεις την αίσθηση του τέλους. Αυτοί οι κατάλογοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χάρτης επιβίωσης. Είναι οι ιστορίες που πρέπει να πάρουμε μαζί μας τη στιγμή που εγκαταλείπουμε αυτόν τον κόσμο για έναν άλλον.
Τ. Ντ. Φρ.: Ο χρόνος της αφήγησης κινείται μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Όμως ποιός είναι ο αληθινός χρόνος; Εκείνος του συγγραφέα μοιάζει να είναι μόνον αυτός της παιδικής ηλικίας. Μιλάμε για ένα μυθιστόρημα για την παιδική ηλικία και ο συγγραφέας συμπαρίσταται σε όλες τις παιδικές ηλικίες του κόσμου … που δεν έχουν φωνή
Γκ.Γκ.: Η παιδική ηλικία είναι η αθανασία του ανθρώπου ο οποίος μέσα από τη Φυσική προσπαθεί να φέρει το χρόνο πίσω στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας. Το βιβλίο μου μιλάει με το Θεό μέσα από τη μορφή ενός μυρμηγκιού. Και αυτό το τρίο: ο Θεός, το μυρμήγκι και το παιδάκι είναι η νέα τριάδα. Ο άνθρωπος και το έντομο έχουν την ίδια υπόσταση, ανταλλάσσοντας μεταμορφώσεις. Όταν γερνάει κανείς αυτή η τριάδα διαλύεται. Το βιβλίο μου θέλει να είναι επίσης και ένα μυθιστόρημα για τη γήρανση.
Γράφω ότι η μελαγχολία μετακινείται σαν αέριο και καθορίζει τον τρόπο γήρανσης (…)
Τ. Ντ. Φρ.: το μυθιστόρημα φαίνεται να αιωρείται, σαν ένας βαλκάνιος Μπόρχες να έμεινε αναποφάσιστος μεταξύ… της παλιάς δύσης και την παρακμή της νέας ανατολής. Διότι ζούμε δύο αποτυχίες, τα Βαλκάνια παραμένουν μακριά από την Ευρώπη και αντίθετα η Ευρώπη έχει βαλκανοποιηθεί…
Γ. Γκ.: Στο Facebook οι αναγνώστες μου μου ζήτησαν να γίνει η Φυσική της μελαγχολίας η φυσική του θυμού, της βουλγαρικής νοσταλγίας. Δεσμεύτηκα απέναντι τους. Όμως ακόμα και στις διαδήλωσες του Φεβρουαρίου, ενάντια στη δεξιά κυβέρνηση του Μπορίσοφ[2], δεν καταφέραμε να εκφράσουμε την απογοήτευση μας. Αντίθετα στις διαμαρτυρίες ενάντια στη διαφθορά του κράτους του Ιουνίου υπήρξαν περισσότεροι νέοι οι οποίοι βγήκαν στους δρόμους ζητώντας νέες αξίες και όχι μόνο για να εναντιωθούν στην αύξηση των τιμών, αποδεικνύοντας ότι είναι κάτοχοι ενός λόγου ικανού να εκφράσει αυτές τις επιθυμίες.
– Ο Γκεοργκι Γκοσποντίνοφ (1968), είναι βούλγαρος πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και σεναριογράφος.
– Ο Τομάζο Ντι Φραντσέσκο (1948) είναι ιταλός δημοσιογράφος, ποιητής και πεζογράφος.
Απόδοση: ΦΑΝΗ ΜΟΥΡΙΚΗ
[1] Είναι η επικοινωνία με τον άλλον μέσω της συναισθηματικής ταύτισης ή κατανόησης.
[2] Βούλγαρος πολιτικός που διαδέχθηκε μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τον Τεοντόρ Ζίφκοφ στην πρωθυπουργία.
Ένα μικρό πραγματολογικό λάθος: ο Μπορίσοφ διατέλεσε πρωθυπουργός 2009-2013 και μετά από σύντομη παραμονή στην αντιπωλήτευση ξαναέγινε πρωθυπουργός τον Οκτώβριο 2014.