Το κείμενο του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Το Δέντρο (Τεύχος 137-138, Νοέμβριος 2004 – Ιανουάριος 2005) σε αφιέρωμά του για τη Μουσική. Η μετάφραση είναι του Κωστή Μ. Κωβαίου. Ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος και μελετητής της μουσικής κάνει διεισδυτικά και ευφάνταστα σχόλια, που, όπως το συνήθιζε σε κάθε παρατήρησή του για τον κόσμο, παίρνουν τη μορφή αποκλινόντων αποφθεγμάτων, ικανών να αιφνιδιάσουν με την επικέντρωσή τους, τελικά, στο…αυτονόητο.
Αφορισμοί για τη μουσική
του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν
Στη λεκτική μας γλώσσα υπάρχει ένα έντονο μουσικό στοιχείο. (Ένας αναστεναγμός, ο τονισμός μιας ερώτησης, μιας αναγγελίας, μιας αναπόλησης, όλες οι αναρίθμητες χειρονομίες που κάνουμε με τον τόνο της φωνής μας).
////
Μπορούμε να πούμε πως η κατανόηση μιας μουσικής φράσης είναι η κατανόηση μιας γλώσσας.
////
Τα μουσικά θέματα είναι κατά μίαν έννοια προτάσεις. Γι’ αυτό το λόγο, η γνώση της ουσίας της λογικής θα οδηγήσει στη γνώση της ουσίας της μουσικής.
////
Η μελωδία είναι ένα είδος ταυτολογίας: ολοκληρώνεται στον εαυτό της, ικανοποιεί τον εαυτό της.
////
Η μελωδία δεν είναι ένα μίγμα τόνων, όπως πιστεύουν οι ανίδεοι από μουσική.
////
Ένα μουσικό θέμα δεν έχει λιγότερη έκφραση προσώπου απ’ ότι ένα πρόσωπο.
///
Η μουσική, ή μάλλον ορισμένα μουσικά κομμάτια, μάς ωθούν να τ’ αποκαλέσουμε γλώσσα, ορισμένα άλλα, όχι. (Κι αυτό δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην αξιολογική κρίση).
////
Η κατανόηση της μουσικής δεν είναι αίσθημα ούτε σύνολο αισθημάτων. Ωστόσο είναι ορθό να ονομάζεις την κατανόηση βίωμα, στο μέτρο που αυτή η έννοια κατανόησης έχει κάποια συγγένεια με άλλες έννοιες εμπειρίας. Λέμε «βίωσα αυτό το κομμάτι εντελώς διαφορετικά». Αυτή όμως η έκφραση λέει ‘τι συνέβη’ μόνο σε κάποιον εξοικειωμένο με τον ειδικό εννοιολογικό κόσμο που ανήκει σ’ αυτές τις κατηγορίες.
////
Αν τυχόν η τέχνη χρησιμεύει στο να «προξενεί αισθήματα», μήπως θα ‘πρεπε να συμπεριλάβουμε σ’ αυτά κι εκείνα που έχουμε όταν τη συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας;
////
Ένα μέρος της ευχαρίστησης που νιώθεις όταν ακούς την Ενάτη του Μπετόβεν συνίσταται ότι ακούς την Ενάτη του Μπετόβεν.
////
Τί είναι αυτό που αξίζει σε μια σονάτα του Μπετόβεν; Η ακολουθία των φθόγγων; Όχι βέβαια. Η ακολουθία αυτή είναι μία ανάμεσα σε άλλες. Πράγματι, θα έφτανα στο σημείο να πω ότι ακόμη και τα αισθήματα που είχε ο Μπετόβεν όταν συνέθετε αυτή τη σονάτα δεν είχαν περισσότερη αξία από οποιαδήποτε άλλα συναισθήματα.
////
Όταν νιώθεις τη σοβαρότητα μιας μελωδίας, τι ακριβώς αντιλαμβάνεσαι; Τίποτε που θα μπορούσε να μεταδοθεί με την επανάληψη της μελωδίας.
////
Λέμε «Αυτή η μελωδία λέει κάτι» και νιώθουμε σαν να πρέπει να βρούμε τί λέει. Κι ωστόσο ξέρουμε πως δεν λέει κάτι που μπορεί να εκφρασθεί με λόγια ή εικόνες. Και αν αναγνωρίζοντας αυτό το πράγμα κάνω την παραδοχή ότι «Απλώς εκφράζει μια μουσική σκέψη» το μόνο που αυτό θα μπορούσε να σημαίνει είναι «Εκφράζει τον εαυτό της».
////
Είναι σημαντικό και αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ένα μουσικό θέμα, αν παιχτεί σε (πολύ) διαφορετικά tempi, αλλάζει χαρακτήρα. Μετάβαση απ’ την ποσότητα στην ποιότητα.
////
Ορισμένοι θεωρούν τη μουσική πρωτόγονη τέχνη, γιατί έχει μονάχα λίγες νότες και ρυθμούς. Αλλά έτσι φαίνεται μόνο στην επιφάνεια γιατί το σώμα της, που καθιστά δυνατή την ερμηνεία αυτού του πρόδηλου περιεχομένου, διαθέτει όλην εκείνη την άπειρη συνθετότητα που βρίσκεται εκπεφρασμένη στο εξωτερικό παρουσιαστικό των άλλων τεχνών, και που η μουσική αποσιωπά. Κατά μίαν έννοια η μουσική είναι η πιο πανούργα τέχνη.
////
Η μουσική του Μπαχ έχει εντονότερο γλωσσικό χαρακτήρα από εκείνη του Μότσαρτ ή του Χάυδν.
////
Ποίος από μας σήμερα έχει ιδέα του τι σήμαινε μια φούγκα του Μπαχ την εποχή που συντέθηκε; Όσοι θρηνούν για τη Μεταρρύθμιση, θα πρέπει να καταδικάζουν και τη μουσική του Μπαχ. Η μουσική του Μπαχ είναι μια έκφραση του λουθηρανισμού. – Οι καλλιτεχνικές μορφές έχουν το νόημά τους. Αίφνης, γιατί όλα τα έργα του Σέξπιρ έχουν πέντε πράξεις; Κανείς δεν ξέρει. Τί σημαίνει εδώ ο αριθμός πέντε; – Κάποτε, ακούγοντας τα μικρά χορωδικά του πλήθους από τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Μπαχ, συνειδητοποίησα ξαφνικά τι σημαίνουν οι πολύ σύντομες σκηνές σε μερικά από τα έργα του Σέξπιρ.
////
Ο Μπαχ έλεγε πως ό,τι κατόρθωσε ήταν προϊόν επιμέλειας. Αλλά τέτοιου είδους επιμέλεια προϋποθέτει ταπεινοφροσύνη και τρομερή αντοχή στον πόνο, συνεπώς δύναμη. Και όποιος καταφέρνει μέσα από όλα αυτά να εκφράζεται τέλεια, μας μιλάει απλούστατα με τη γλώσσα ενός μεγάλου ανθρώπου.
////
Όταν ο Grillparzer λέει πως ο Μότσαρτ δεν επέτρεπε στη μουσική του τίποτε άλλο εκτός απ’ το «ωραίο», φαντάζομαι πως εννοούσε ότι δεν επέτρεπε το παραμορφωμένο, το απαίσιο, πως δεν υπάρχει τίποτε στη μουσική του που ν’ αντιστοιχεί σ’ αυτό.
////
Το ότι η μουσική μετά τον Μότσαρτ (ιδιαίτερα προφανώς μέσα απ’ το έργο του Μπετόβεν) επεξέτεινε τη γλωσσική της επικράτεια είναι κάτι που μήτε να εγκωμιάσουμε μήτε να κατακρίνουμε μπορούμε. Το μόνο που θα ‘πρεπε να λέμε είναι: Να πώς άλλαξε η γλώσσα της μουσικής.
////
Στη μουσική του Μότσαρτ και του Χάυδν η μοίρα δεν παίζει κανένα ρόλο. Η μουσική αυτή δεν ασχολείται με τη μοίρα.
////
Θα μπορούσε αναμφίβολα να πει κανείς ότι ο Βάγκνερ και ο Μπραμς μιμούνται, ο καθένας με τον τρόπο του, τον Μπετόβεν. Αλλά ό, τι για κείνον έχει κοσμικές διαστάσεις γι’ αυτούς έχει γήινες.
[…] σύνδεσμο: https://tasosgoudelis.wordpress.com/2010/08/01/%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE/ . Ας σημειωθεί πως την πρωτότυπη πηγή, δηλαδή το […]